wat is eigenlijk populisme
Ik schreef een paar jaar geleden een artikel over het populisme van de PVV:
In de gevestigde politieke orde wordt de PVV en haar leider, Geert Wilders, betiteld als populistisch pur sang. Vooral PvdA'ers, CDA'ers en D66-leider Pechtold kunnen er wat van. In deze benaming druipt de negativiteit van het woord af, en in het publieke debat worden zelfs aanhangers populisten genoemd. Eigenlijk gaat men daarmee al de fout in.
Met populisme doelt men vooral het constant veranderen van het partijprogramma naarmate de publieke opinie wisselt. Pure draaikonterij dus. Het tweede belangrijke kenmerk van een populist is het schoppen tegen de elite, de regeringsformaties. Het tweede kan een PVV-aanhanger zijn, maar ook een Groenlinks-, SP, SGP of PvdD-aanhanger zijn. Die zitten immers allemaal in de oppositie en stemmers hebben zeer uiteenlopende redenaties op oppositie-partijen te stemmen, waaronder het hekelen van de gevestigde partijen. Eigenlijk kunnen stemmers van iedere oppositiepartij in deze betekenis dus wel een stel populisten genoemt worden; ze stemmen allemaal immers tegen de regering.
Het eerste is in combinatie met de PVV nagenoeg onmogelijk; Geen enkele weldenkende stemmer gaat continue doelloos en willoos met de publieke opinie mee, en wijzigt constant haar politieke standpunten. Om dit te vermijden wordt er juist veel op de PVV gestemd. Het gaat veelal om mensen die de draaikonterij juist zat zijn. Het gaat vooral om ouderen die altijd al CDA, VVD of PvdA hebben gestemd, die dit politieke kunstje blijven vertonen. Hoe vaak hun partij ook met de wind meewaait, zij waaien gewoon mee. In deze zin kan men wel stellen dat het juist aanhangers van het establishment zijn die de populist uithangen, en niet aanhangers van de PVV. Die blijven juist vasthouden aan de standpunten die zij meedragen, anders zouden ze niet op de PVV blijven stemmen.
In de partijpolitiek is de PVV in de eerste voorgenoemde betekenis niet eens populistisch te noemen. De partij is immers opgericht omdat Wilders de draaikonterij van huidige leiders hekelde, bij de oprichting ervan heeft Wilders zelfs gesteld nooit bindende afspraken over langere periodes te maken om achterkamertjespolitiek te voorkomen. Daarnaast heeft de partij nooit een standpunt veranderd vanwege publieke opinie, hoezeer Kamerleden, ministers of journalisten ook protesteerden tegen de gepresenteerde partijpunten. Wilders en zijn Kamerleden hebben hun punten juist altijd met hand en tand verdedigt. Van draaikonterij was totaal geen sprake. 'You get what you see'.
Bij de gevestigde partijen is dat wel anders. Het regeerakkoord van de laatste regering Balkenende (die mede voortkwam uit de publieke opinie) is tenminste 5 keer geschonden. Alleen al de voorgenomen onaantastbaarheid van softdrugs; paddo's werden verboden, daarnaast een rookverbod, terwijl anders werd beloofd. En vooral op gebied van integratie wordt er de laatste jaren veel met konten gedraaid. De PvdA bijvoorbeeld, die na jarenlang met de rug naar de samenleving te hebben gestaan ineens terugkomt met een pro-integratiebeleid waar je u tegen zegt, met Vogelaar voorop. Toen de partij door die koers enorm in de peilingen zakte kreeg Vogelaar de zak en moest een andere kemphaan ineens een heel ander integratiebeleid introduceren. Keihard moest er ineens worden opgetreden, criminele allochtonen (Marokkanen) opeens keihard aangepakt. Daarvoor moesten deze jongens eerst nog onderworpen worden aan de-radicaliseringsprojecten en buurtmanagers. Zelfs de keiharde (Marokkaanse PvdA’er) Marcouch werd geboden zich van het nationale debat te onttrekken. Nu mag het weer, de publieke opinie is ernaar.
Of Balkenende's CDA die zich altijd uitsprak tegen een Europese Grondwet, en 'm er na een negatief gestemd referendum toch doorheen wist te drukken samen met de PvdA. Of het strafbaar stellen van illegaliteit. Voor de verkiezingen in 2006 ja, eind 2007 -na de kabinetsformatie- was men ineens tegen. Of een generaal pardon dat er eigenlijk niet zou komen, daarna voor bijna een half miljard minder werd beraamd dan het eigenlijk zou gaan kosten. Op draaikonterij van deze pluimage zijn Wilders en consorten gewoon niet te betrappen.
Nu zijn er nog een aantal kenmerken die minder met het populisme in verband worden gebracht;
De vaderlandslievendheid, eenheid. Hierop legt de PVV -als enige- continue de nadruk op, mede omdat vaderlandslievendheid, het streven naar een nationale eenheid en cultuur, steeds meer als een kenmerk van ultranationalisme wordt gezien. Zelfs gezond nationalisme wordt, behalve in combinatie met vallende banken, als negatieve lading gebruikt om politici neer te halen. Wouter Bos gebruikte het woord bijvoorbeeld om de SP in een negatief daglicht te stellen.
Ook charismatisch leiderschap wordt als een kenmerk van populisme gezien. Nu vind ik Wilders alles behalve charismatisch. Wouter Bos is wat dat betreft echt een charismatisch man. Hij weet je zo mee te trekken in mooi verpakte praatjes, veel beter dan Wilders dat kan. Qua charisma kan Wilders wel inpakken voor bijna iedere andere politieke leider.
Wilders is wel een van de weinigen, misschien samen met de SP, die zich richt op 'de gewone man'. Ook dit is een kenmerk van populisme. In het afgelopen decennium is dit meer de doelgroep van extreemrechtse formaties, en het CD, dat in deze hoek werd geduwd, al dan niet door discriminerende uitspraken van haar leider. Hierin hebben velen het tegenargument dat de PVV meer een VVD-afstammeling is, een ondernemerspartij. In wezen is het dat ook, maar hierin zit een wereld van verschil; waar de VVD liberaal is, is de PVV dat niet. Toch is de PVV in sommige opzichten niet erg gunstig voor arbeiders (ondergeschikten). Die standpunten blijven echter overeind.
Daarom moet ik toch concluderen dat de PVV in veel opzichten populistisch is, maar de meest negatieve lading die het woord beschrijft, dekt niet deze partij, maar juist het establishment wat populisme verfoeit.
Ik eindig met een bericht van de Nationale Ombudsman die door Balkenende als zwart-wit werd getypeerd, ook al zei hij daarvoor zelf nog dat "de maatschappij verhardt".
De Nationale ombudsman waarschuwt voor een verharding van de verhouding tussen burger en overheid. De ombudsman ziet dit terug in de klachten over 2007: een arrestant krijgt een onnodige klap in het gezicht, bij een crisissituatie rond een kind wordt niet ingegrepen, een vrouw wordt schaamteloos gefouilleerd bij een veiligheidscontrole op Schiphol, arrestanten zitten onnodig lang in een politiecel opgesloten, een demonstrant wordt gecensureerd en geïntimideerd, de belastingdeurwaarder ontruimt onnodig de woning van een wegens ziekte afwezige man. De verharding kan niet toegewezen worden aan de burger. Het overgrote deel van de burgers deugt. De sleutel ligt bij de overheid. Die moet het goede voorbeeld in de samenleving geven met het respecteren van de behoorlijkheidsnormen.
Wat mij betreft kleurend voor de populariteit van Wilders. De Nationale Ombudsman is er om de burger te beschermen, en Balkenende ondermijnd dit door hun advies juist weg te wuiven, en die benoemde schuld terug naar de burger te kaatsen. Zoals een economische recessie onder financiele instellingen zelfs naar de burger wordt gekaatst. Met dergelijke populistische uitspraken kan iedereen wel een populist genoemt worden.
